یبوست چیست؟
یبوست یا خشکیِ مزاج اغلب به دلایل ساده‌ای مانند رژیم غذایی نامناسب یا کم‌تحرکی رخ می‌دهد، اما گاهی ممکن است ناشی از مشکلات جدی‌تری باشد. علاوه بر این، درمان نکردن یبوست می‌تواند به بروز عوارض جدی منجر شود. در این مقاله از بیمارستان مجازی ایران با علل، انواع، عوارض و روش‌های درمان یبوست آشنا خواهید شد.
0912-020-1734
در بیمارستان مجازی ایران، کیفیت، سرعت و تخصص اولویت‌های ما هستند.
به ما اعتماد کنید و از خدمات بی‌نظیر ما بهره‌مند شوید.
یبوست چیست؟
یبوست زمانی اتفاق می‌افتد که حرکت مدفوع در دستگاه گوارش بسیار کند باشد و نتواند به‌راحتی از مقعد خارج شود؛ در نتیجه مدفوع خشک و سفت می‌شود. به طور کلی، یبوست به حالتی گفته می‌شود که دفعات اجابت مزاج کمتر از سه بار در هفته باشد.
تقریباً همه ممکن است گاهی اوقات دچار یبوست شوند، اما اگر این مشکل بیش از چند هفته ادامه پیدا کند یا به شکل مزمن درآید، می‌تواند بر کیفیت زندگی روزمره تأثیر منفی بگذارد. درمان یبوست بستگی زیادی به علت اصلی آن دارد، هرچند در برخی موارد علت دقیق یبوست مشخص نمی‌شود.
انواع یبوست
یبوست به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود:
یبوست اولیه
یبوست نوع اولیه که به‌نام یبوست ایدیوپاتیک یا یبوست عملکردی نیز شناخته می‌شود، معمولاً بدون وجود بیماری زمینه‌ای خاصی رخ می‌دهد. این نوع یبوست خود به سه دسته تقسیم می‌شود:
یبوست اولیه به سه نوع تقسیم می‌شود:
- یبوست با سرعت انتقال طبیعی: در این حالت، فرد احساس یبوست دارد اما سرعت حرکت مدفوع در روده و قوام آن تفاوتی با حالت عادی ندارد. معمولاً درد و نفخ شکم باعث می‌شود که فرد تصور کند دچار یبوست شده است.
- یبوست با سرعت انتقال آهسته: روده‌ها دارای حرکاتی به نام پریستالسی هستند که پس از ورود غذا به روده آغاز شده و باعث حرکت غذا در طول روده می‌شوند. در این نوع یبوست، این حرکات پس از خوردن غذا اتفاق نمی‌افتد، در نتیجه سرعت حرکت مدفوع کاهش یافته و دفعات دفع کمتر می‌شود.
- یبوست ناشی از ناهماهنگی عضلات کف لگن: در این حالت، حرکات روده طبیعی است اما به دلیل ضعف یا اختلالات عصبی در عضلات کف لگن، فرد قادر به دفع مدفوع نیست. عواملی مانند زایمان طبیعی می‌توانند باعث ضعف این عضلات شوند.
یبوست ناشی از مشکلات عضلات کف لگن با علائم زیر همراه است:
- وارد آوردن فشار زیاد هنگام دفع مدفوع
- به تأخیر انداختن اجابت مزاج به دلیل درد یا ناراحتی
- نیاز به استفاده از دست‌ها یا ابزار کمکی برای تسهیل در دفع
یبوست ثانویه
یبوست ثانویه معمولاً به عنوان عارضه‌ای جانبی از یک بیماری یا مشکل زمینه‌ای دیگر ظاهر می‌شود. از شایع‌ترین عوامل ایجادکننده‌ی یبوست ثانویه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کم‌کاری تیروئید
- دیابت
- بیماری‌هایی که مغز یا عروق خونی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، مانند زوال عقل
- افسردگی
- مصرف برخی داروهای خاص
- سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)
علل زیر در یبوست ثانویه شیوع کمتری دارند
- کمبود ویتامین‌ها یا مواد معدنی
- بروز شقاق یا فیشر مقعدی
- آسیب‌های عصبی
- صدمات نخاعی
- بیماری‌هایی مانند پارکینسون یا ام‌اس که سیستم عصبی را تحت تأثیر قرار می‌دهند
- سرطان روده بزرگ
علائم یبوست
علائم و نشانه‌های یبوست شامل موارد زیر است:
- کمتر از سه بار دفع مدفوع در هفته
- مدفوعی خشک، سفت یا تکه‌تکه
- نیاز به فشار زیاد هنگام دفع
- احساس وجود مانعی در مقعد که باعث دشواری در دفع می‌شود
- احساس ناقص بودن دفع و باقی ماندن مدفوع در روده
- نیاز به کمک هنگام دفع، مانند فشار دادن شکم با دست
در صورتی که حداقل دو مورد از این علائم را به مدت سه ماه یا بیشتر تجربه کرده‌اید، احتمال دارد به یبوست مزمن مبتلا باشید و لازم است برای درمان به پزشک مراجعه کنید.
علت یبوست
رژیم غذایی فاقد فیبر
احتمال ابتلا به یبوست در افرادی که روزانه فیبر کافی در رژیم غذایی خود ندارند، نسبت به دیگران بیشتر است.
بی‌آبی و کم‌آبی بدن
کم‌آبی بدن یکی از عوامل رایج ایجاد یبوست است. هنگام عبور غذا از دهان به معده، سپس روده کوچک و در نهایت روده بزرگ، اگر بدن کم آب باشد، آب موجود در مواد غذایی به طور کامل در روده بزرگ جذب می‌شود؛ همین موضوع باعث می‌شود مدفوع خشک و سفت شده و روند دفع آن سخت‌تر شود.
مصرف برخی داروها
یبوست می‌تواند به عنوان عارضه جانبی مصرف برخی داروها ظاهر شود، از جمله:
- مسکن‌های قوی مانند داروهای حاوی کدئین، اکسی‌کدون و هیدرومورفون
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن
- برخی داروهای ضدافسردگی مثل مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIها) و داروهای سه‌حلقه‌ای (TCAها)
- داروهای آنتی‌اسید حاوی کلسیم یا آلومینیوم
- قرص‌های مکمل آهن
- داروهای ضدحساسیت مانند آنتی‌هیستامین‌ها
- برخی داروهای کنترل فشار خون مانند مسدودکننده‌های کانال کلسیم و بتابلاکرها
- داروهای ضدروان‌پریشی مثل کلوزاپین و اولانزاپین
- داروهای ضدتشنج و صرع مانند فنی‌توئین و گاباپنتین
- داروی ضدتهوع اندانسترون
علاوه بر این موارد، داروهای دیگری نیز می‌توانند موجب یبوست شوند. برای دریافت اطلاعات کامل‌تر و مناسب‌ترین راهکارها، بهتر است با پزشک معالج خود مشورت نمایید.
کم‌تحرکی
انجام فعالیت بدنی منظم و کافی می‌تواند به جلوگیری از یبوست کمک کند. به نظر می‌رسد کسانی که روزانه ورزش می‌کنند یا تحرک بدنی مناسبی دارند، کمتر به یبوست مبتلا می‌شوند. یک مطالعه در سال ۲۰۱۳ نشان داد که کم‌تحرکی با افزایش احتمال یبوست مرتبط است و افزایش فعالیت بدنی می‌تواند در بهبود این مشکل مؤثر باشد.
انسداد روده
انسداد یا گرفتگی در روده ممکن است باعث مشکل در دفع مدفوع شود. از مهم‌ترین علل انسداد روده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ترک‌های کوچک در ناحیه مقعد (شقاق)
- انسداد روده‌ها
- سرطان روده بزرگ
- باریک شدن مسیر روده
- برخی سرطان‌های شکمی که به روده فشار وارد می‌کنند
- سرطان ناحیه مقعد
- رکتوسل (بیرون‌زدگی روده یا مقعد از دیواره واژن)
اختلال اعصاب روده
در برخی مواقع، آسیب به اعصاب می‌تواند باعث اختلال در حرکت عضلات روده شود و در نتیجه یبوست ایجاد کند. شایع‌ترین اختلالات عصبی که ممکن است موجب یبوست شوند عبارتند از:
- نوروپاتی اتونوم (آسیب و اختلال در عملکرد اعصاب محیطی بدن)
- ام‌اس (مولتیپل اسکلروزیس)
- بیماری پارکینسون
- آسیب‌های نخاعی
- سکته مغزی
بارداری
تغییرات هورمونی در دوران بارداری همراه با سبک زندگی مادر می‌تواند احتمال ابتلا به یبوست را بالا ببرد. از جمله مهم‌ترین دلایل این مشکل، افزایش سطح هورمون پروژسترون در این دوران است.
سندرم روده تحریک‌پذیر
افرادی که دچار مشکلات گوارشی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر هستند، بیشتر در معرض مشکلاتی مانند یبوست قرار دارند. بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) ممکن است علائم زیر را نیز تجربه کنند:
- درد شکمی
- نفخ و احساس تورم در شکم
- تغییر در تعداد دفعات دفع و قوام مدفوع؛ به طوری که این افراد ممکن است گاهی اسهال و گاهی یبوست را تجربه کنند.
عوارض یبوست
اگر یبوست برای مدت طولانی باقی بماند، ممکن است عوارض مختلفی به همراه داشته باشد:
- بواسیر (هموروئید): فشار زیاد هنگام دفع مدفوع می‌تواند به عروق مقعد آسیب زده و باعث تورم و التهاب آن‌ها شود که به آن بواسیر گفته می‌شود.
- فیشر یا شقاق مقعد: عبور مدفوع سفت یا بزرگ ممکن است زخم‌های کوچک و دردناکی در ناحیه مقعد ایجاد کند که به آن شقاق گفته می‌شود.
- گیر کردن مدفوع: در برخی موارد، مدفوع سفت و خشک در قسمت انتهایی روده بزرگ (راست‌روده) گیر می‌کند و باعث انسداد می‌شود.
- بیرون‌زدگی راست‌روده (پرولاپس رکتوم): فشار شدید هنگام دفع ممکن است باعث شود قسمتی از راست‌روده از مقعد خارج شود.
ادامه یافتن یبوست مزمن می‌تواند به تدریج مشکلاتی مانند بواسیر و شقاق را به دنبال داشته باشد.
درمان یبوست
روش درمان یبوست بر اساس علت اصلی آن تعیین می‌شود:
درمان دارویی یبوست
ملین‌ها پرکاربردترین داروها برای درمان یبوست محسوب می‌شوند. انواع مختلفی از ملین‌ها وجود دارد که هر کدام با مکانیسمی متفاوت، فرآیند دفع مدفوع را آسان‌تر می‌کنند.
ملین‌های بدون نیاز به نسخه شامل موارد زیر هستند:
- مکمل‌های فیبر: این مکمل‌ها باعث افزایش حجم مدفوع می‌شوند، که مدفوع بزرگ‌تر و نرم‌تر راحت‌تر دفع می‌شود. از جمله‌ی معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به پسیلیوم، کلسیم پلی‌کربوفیل و متیل‌سلولز اشاره کرد.
- داروهای محرک: موادی مانند بیزاکودیل و سنوزیدها با تحریک انقباضات روده‌ای، فرآیند اجابت مزاج را تسهیل می‌کنند.
- ملین‌های اسمزی: این داروها با جذب آب به داخل روده، حرکات روده را افزایش می‌دهند و باعث نرم شدن مدفوع می‌شوند. نمونه‌هایی مثل منیزیم هیدروکسید خوراکی، سیترات منیزیم، لاکتولوز و پلی‌اتیلن‌گلیکول در این دسته قرار دارند.
- روان‌کننده‌ها: مانند روغن معدنی که به روان‌تر شدن حرکت مدفوع در روده کمک می‌کند.
- نرم‌کننده‌های مدفوع: دوکوزات سدیم و کلسیم دوکوزات باعث جذب آب در روده و نرم شدن مدفوع می‌شوند.
- تنقیه و شیاف‌ها: تنقیه با آب معمولی برای نرم کردن مدفوع و تحریک حرکات روده مؤثر است. شیاف‌های گلیسیرین یا بیزاکودیل نیز با تسهیل دفع مدفوع به این روند کمک می‌کنند.
درمان خانگی یبوست
چند روش خانگی موثر برای درمان و کاهش یبوست عبارت‌اند از:
فیبر بیشتری مصرف کنید
افزودن فیبر به رژیم غذایی، حجم مدفوع را افزایش داده و حرکت آن در روده را تسریع می‌کند.
خوراکی‌های سرشار از فیبر که بهتر است مصرفشان را افزایش دهید، شامل موارد زیر هستند:
- میوه‌ها
- سبزیجات
- غلات کامل
- آجیل و دانه‌ها
- حبوبات مانند عدس و لوبیا
غذاهایی که کمترین مقدار فیبر را دارند و بهتر است مصرفشان را کاهش دهید عبارت‌اند از:
- مواد غذایی پرچرب مانند پنیر، گوشت و تخم‌مرغ
- محصولات فرآوری‌شده مثل نان سفید
- انواع فست‌فودها و تنقلاتی مانند چیپس و پفک
نکته: افزودن ناگهانی فیبر به رژیم غذایی ممکن است موجب نفخ و تولید گاز شود. بهتر است مصرف میوه‌ها و سبزیجات را به‌تدریج افزایش دهید تا بدن فرصت سازگاری پیدا کند. این فرایند را طی چند هفته و به‌صورت تدریجی انجام دهید.
ورزش کنید
تحرک بدنی منظم به تقویت حرکات عضلات روده کمک می‌کند. توصیه می‌شود در بیشتر روزهای هفته زمانی را به ورزش اختصاص دهید. اگر تاکنون فعالیت ورزشی نداشته‌اید، بهتر است با تمرین‌های سبک مانند پیاده‌روی روزانه آغاز کنید و به‌تدریج مدت و شدت ورزش را افزایش دهید تا بدن شما به‌خوبی با آن سازگار شود.
نیاز به دفع مدفوع را نادیده نگیرید
هر زمان که احساس نیاز به دفع داشتید، آن را به تأخیر نیندازید. بی‌توجهی به این احساس می‌تواند عملکرد طبیعی روده را مختل کند. هنگام اجابت مزاج، با آرامش و بدون عجله بنشینید و به بدن اجازه دهید روند دفع را به‌طور طبیعی انجام دهد.
چه زمانی یبوست خطرناک است؟
در بسیاری از موارد، یبوست با تغییر در سبک زندگی و بهبود رژیم غذایی برطرف می‌شود؛ اما در صورت مشاهده‌ی برخی علائم خاص، مراجعه به پزشک ضروری است:
- تشدید علائم یا تجربه‌ی درد و ناراحتی شدید
- شروع ناگهانی یبوست بدون علت مشخص
- یبوست مزمن که به درمان‌های خانگی یا داروهای بدون نسخه پاسخ نمی‌دهد
- مشاهده‌ی خون در مدفوع یا خون‌ریزی هنگام اجابت مزاج
- احساس درد مداوم در ناحیه شکم یا کمر
- ناتوانی در دفع گاز
- تب یا استفراغ
- کاهش وزن ناگهانی و بی‌دلیل
در صورت وجود این نشانه‌ها، مراجعه‌ی سریع به پزشک می‌تواند به تشخیص علت زمینه‌ای و پیشگیری از عوارض جدی کمک کند.
برای جلوگیری از یبوست چه باید کرد؟
ایجاد تغییراتی ساده در سبک زندگی و تغذیه می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از یبوست داشته باشد:
- مصرف روزانه‌ی خوراکی‌های سرشار از فیبر مانند میوه، سبزیجات، حبوبات و غلات کامل را افزایش دهید.
- از مصرف بیش‌ازحد غذاهای کم‌فیبر مانند فست‌فود، خوراکی‌های فرآوری‌شده، لبنیات پرچرب و گوشت قرمز پرهیز کنید.
- در طول روز به میزان کافی آب بنوشید تا حرکات روده روان‌تر شوند.
- فعالیت بدنی منظم داشته باشید و از سبک زندگی کم‌تحرک دوری کنید.
- با تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق، ورزش و خواب کافی، استرس خود را کنترل کنید.
- احساس نیاز به دفع را نادیده نگیرید و دفع مدفوع را به تعویق نیندازید.
این عادت‌های ساده، می‌توانند تأثیر چشمگیری در بهبود عملکرد گوارش و پیشگیری از یبوست داشته باشند.
کلام آخر
اگرچه یبوست در بسیاری از موارد مشکل جدی و خطرناکی محسوب نمی‌شود، اما تداوم آن می‌تواند منجر به بروز عوارض آزاردهنده و بعضاً پیچیده‌ای شود. به همین دلیل، رسیدگی به این وضعیت را نباید پشت گوش انداخت.
همچنین توجه داشته باشید، اگر یبوست شما به‌طور ناگهانی آغاز شده یا همراه با علائمی مانند درد شکم یا کمر، وجود خون در مدفوع، ناتوانی در دفع گاز یا کاهش وزن بی‌دلیل است، لازم است در سریع‌ترین زمان ممکن با پزشک فوق تخصص گوارش مشورت کنید. تشخیص به‌موقع، از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری خواهد کرد.
بیمارستان مجازی ایران با هدف ارائه خدمات پزشکی به صورت آنلاین و در دسترس برای تمام افراد، در تلاش است تا با کمترین هزینه و سریع‌ترین زمان ممکن، خدمات درمانی را به شما ارائه دهد. این بیمارستان مجازی با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، قادر است تا با بهترین کیفیت، مشاوره‌ها و درمان‌های پزشکی را به شما ارائه کند. با تیمی از پزشکان متخصص و کارشناسان پزشکی، بیمارستان مجازی ایران به شما این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به مراجعه حضوری، در اسرع وقت و با صرفه‌جویی در هزینه‌ها، از خدمات پزشکی بهره‌مند شوید.
این خدمات شامل مشاوره آنلاین با پزشکان متخصص، دریافت نسخه‌های پزشکی، بررسی علائم بیماری‌ها، و پیگیری‌های درمانی به صورت مجازی است که می‌توانید از هر کجا و در هر زمان از آن استفاده کنید. بیمارستان مجازی ایران به شما کمک می‌کند تا با کاهش هزینه‌ها و زمان مورد نیاز برای درمان، به راحتی به مراقبت‌های بهداشتی دسترسی پیدا کنید. هدف اصلی این بیمارستان، فراهم آوردن خدمات بهداشتی با کیفیت بالا و دسترسی آسان به مراقبت‌های پزشکی برای همه افراد است.
